Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (OCD) – wszystko, co musisz wiedzieć

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (OCD) są problemem psychicznym, który wpływa na życie milionów ludzi na całym świecie. Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (nazywane również nerwicą natręctw lub zespołem anankastycznym) są znacznie więcej niż tylko potrzebą porządku czy symetrii; to głęboko zakorzenione problemy, które wpływają na myśli, emocje i codzienne życie osób dotkniętych tym zaburzeniem.

Zrozumienie OCD wymaga spojrzenia zarówno na obsesje – niechciane, natrętne myśli, które wywołują lęk – jak i na zachowania kompulsywne, czyli powtarzalne czynności lub rytuały, które osoby z OCD wykonują w próbie zmniejszenia tego lęku. Mimo tego, że te działania mogą przynieść chwilową ulgę, często stają się one źródłem znacznych trudności i mogą dominować nad życiem osoby dotkniętej zaburzeniami obsesyjno-kompulsywnymi.

Czym są zaburzenia obsesyjno-kompulsywne i jak się objawiają?

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne charakteryzują się nawracającymi, niechcianymi myślami (obsesjami) oraz powtarzalnymi zachowaniami lub rytuałami (kompulsjami), które osoba dotknięta OCD musi wykonywać w odpowiedzi na obsesję. Osoby z OCD często doświadczają znacznego niepokoju lub dyskomfortu, który próbują złagodzić kompulsjami. Jest to jednak “błędne koło”, które znacząco utrudnia codzienne funkcjonowanie.

Objawy OCD są bardzo różnorodne i indywidualne dla każdej z osób cierpiących na to zaburzenie.

• Obsesji, takich jak nieustanny strach przed zagrożeniem, zanieczyszczeniem, potrzeba symetrii lub dokładności, agresywne lub przerażające obrazy w umyśle.

• Kompulsji, czyli zachowań, które osoba wykonuje w odpowiedzi na obsesję, na przykład mycie rąk, porządkowanie, sprawdzanie, czy liczenie.

Te zachowania, choć początkowo mogą przynieść ulgę, z czasem stają się samonapędzające i mogą dominować nad codziennym życiem osoby.

Obsesje

Obsesje to niechciane, powracające myśli, obrazy lub impulsy, które wywołują u osoby dotkniętej OCD znaczny dyskomfort lub lęk. Osoby z OCD często wiedzą, że ich myśli są przesadne lub irracjonalne, jednak nie są w stanie ich kontrolować. Jakie zachowania mogą być przykładami obsesji?

• Strach przed zanieczyszczeniem lub bakteriami – obsesyjne obawy o brud, zarazki lub zanieczyszczenia mogą prowadzić do unikania potencjalnie „zanieczyszczonych” miejsc, lub przedmiotów.
• Potrzeba symetrii lub dokładności – silna potrzeba uporządkowania przedmiotów w precyzyjny, symetryczny sposób.
• Agresywne lub przerażające myśli – niechciane myśli o krzywdzeniu siebie, lub innych, które mogą wywoływać silny lęk i poczucie winy.
• Obsesyjne wątpliwości – stałe zastanawianie się, czy wykonano jakąś rutynową czynność, jak zamknięcie drzwi czy wyłączenie kuchenki.

Kompulsje

Kompulsje to zachowania lub rytuały, które osoba wykonuje w odpowiedzi na obsesję lub według rygorystycznych zasad, które często sama sobie ustali. Celem kompulsji jest zmniejszenie lęku lub dyskomfortu wywołanego przez obsesje, chociaż ulga jest zwykle tylko tymczasowa. Jakie zachowania można uznać za kompulsywne?

• Mycie rąk lub przedmiotów – nadmierna higiena, mycie rąk i przedmiotów w celu usunięcia rzeczywistych lub wyimaginowanych zarazków.
• Sprawdzanie – ciągłe weryfikowanie, czy drzwi są zamknięte, czy sprzęty są wyłączone, często nawet kilka razy pod rząd.
• Liczenie, powtarzanie i porządkowanie – wykonywanie czynności określoną liczbę razy lub konieczność utrzymania wszystkich przedmiotów w ścisłym porządku.
• Gromadzenie – trzymanie niepotrzebnych przedmiotów z obawy przed tym, że mogą się kiedyś przydać.

Symptomy OCD mogą wahać się od łagodnych do ciężkich, a specyficzne obsesje i kompulsje różnią się między osobami. W wielu przypadkach OCD może znacząco utrudnić codzienne funkcjonowanie, w tym pracę, naukę oraz relacje z innymi ludźmi. Pomimo trudności, z odpowiednim leczeniem – w tym psychoterapią i lekami – wiele osób z OCD może znacząco zmniejszyć swoje symptomy i poprawić jakość życia.

Diagnoza OCD

Diagnoza zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (OCD) rozpoczyna się od szczegółowej rozmowy klinicznej z pacjentem, którą prowadzi lekarz psychiatra, psycholog kliniczny lub wykwalifikowany psychoterapeuta. Celem tej rozmowy jest zrozumienie doświadczeń, obaw oraz zachowań pacjenta, a także zebranie informacji na temat jego historii choroby i codziennego funkcjonowania. W tym kontekście mogą być wykorzystane specjalistyczne narzędzia, takie jak kwestionariusze i skale oceny, które pomagają określić intensywność objawów oraz obszary wymagające interwencji.

Dodatkowo, aby wykluczyć inne przyczyny symptomów lub zidentyfikować współistniejące schorzenia, lekarz może zalecić wykonanie badań biochemicznych, takich jak standardowe badania krwi, oraz w pewnych przypadkach, bardziej zaawansowane badania obrazowe mózgu czy konsultację neurologiczną. Diagnostyka różnicowa odgrywa kluczową rolę, umożliwiając odróżnienie OCD od innych zaburzeń o podobnych objawach, co jest niezbędne do ustalenia właściwej diagnozy i zaplanowania skutecznego leczenia.

Istotne jest różnicowanie OCD w przebiegu poważniejszych zaburzeń psychicznych z kręgu psychoz i zaburzeń osobowości

Sposoby leczenia OCD

Leczenie OCD często obejmuje połączenie terapii psychologicznych i farmakologicznych.

• W psychoterapii, zwykle w początkowych fazach, stosuje się techniki poznawczo behawioralne , szczególnie ekspozycja z reakcją zapobiegawczą (ERP), która polega na stopniowym wystawianiu osoby na obiekt lub sytuację wywołującą obsesje, ucząc jednocześnie, jak unikać kompulsywnych reakcji.
• Niemniej nie należy rozumieć, że terapia CBT jest przede wszystkim skuteczniejsza niż inne metody. W podejściu psychodynamicznym objawy OCD ustępują również w krótkim okresie (do 10 sesji), ale następuje zmiana rozumienia objawu, i często pod tym objawem ukazują się inne formy napięci a psychicznego czy objawy inne rodzaju niepokoju. W psychoterapii CBT również dochodzi do transformacji objawu. W tym miejscu pojawia się wiele nieporozumień co do oceny skuteczności terapii. Prawda jest taka, że niezależnie od podejścia po ustąpieniu pierwszych objawów lub w momencie ich transformacji powinno się dokonać oceny leczenia i renegocjacji kontaktu terapeutycznego.
• Leki, takie jak inhibitory selektywnego wychwytu serotoniny (SSRI), mogą pomóc w regulacji nastroju i zmniejszeniu natężenia obsesji i kompulsji. Farmakoterapia trwa zazwyczaj od kilku miesięcy do kilku lat, więc jest to proces długotrwały. Może się również zdarzyć, że zaburzeniom OCD współtowarzyszą tiki nerwowe. Wówczas terapii włącza się, odpowiednio dobrane do leków antydepresyjnych, leki przeciwpsychotyczne. W leczeniu farmakologicznym stosuje się rowie z beznzodiazepiny, na które trzeba zwrócić szczególną uwagę, ponieważ dają bardzo szybkie ukojenie, ale również szybko uzależniają.

Jak wspierać osoby z OCD?

Osoby zmagające się z OCD mogą znaleźć wsparcie poprzez grupy wsparcia, terapie indywidualne oraz specjalistyczne ośrodki leczenia zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych. Ważne jest, aby pamiętać, że OCD to przewlekłe zaburzenie, które wymaga ciągłego wsparcia i pracy. Jego objawy, diagnoza i leczenie to często długotrwały proces, który pozwala na prowadzenie normalnego życia przez osoby zmagające się z OCD. Dlatego połączenie farmakoterapii, terapii oraz ogólne wsparcie otoczenia jest niezwykle ważne, by pomóc osobie dotkniętej tym zaburzeniem.