Czym jest fobia społeczna?

Fobia społeczna, znana również jako zaburzenie lękowe społeczne, jest jednym z najczęściej występujących zaburzeń lękowych, dotykającym miliony osób na całym świecie. Charakteryzuje się intensywnym strachem lub lękiem przed jedną, lub większą liczbą sytuacji społecznych, w których osoba jest narażona na możliwą ocenę przez innych. Osoby cierpiące na fobię społeczną obawiają się bycia ocenianymi, krytykowanymi, poniżanymi lub odrzuconymi w sytuacjach społecznych, co prowadzi do unikania takich sytuacji lub znoszenia ich z intensywnym stresem i lękiem.

Objawy fobii społecznej

Fobia społeczna może być problemem dla wielu osób, wpływając głęboko na ich interakcje społeczne, samopoczucie i codzienne funkcjonowanie. Jakie są najczęściej występujące objawy?

Objawy emocjonalne i psychiczne

• Intensywny lęk przed sytuacjami społecznymi – strach przed interakcjami, w których można zostać ocenionym, krytykowanym, odrzuconym lub zawstydzonym.
• Obawa przed upokorzeniem – lęk przed popełnieniem błędów, wyglądaniem głupio lub nieatrakcyjnie w oczach innych.
• Nadmierne zmartwienie przed nadchodzącymi wydarzeniami społecznymi – często zaczyna się na długo przed wydarzeniem i może skutecznie unieruchomić osobę.
• Unikanie sytuacji społecznych – ograniczenie uczestnictwa w spotkaniach towarzyskich, pracy lub szkole, aby uniknąć oceny.
• Silna samokrytyka po interakcjach społecznych – analizowanie i krytykowanie własnego zachowania po każdej interakcji.

Objawy fizyczne

Objawy fizyczne fobii społecznej wynikają z intensywnego lęku i napięcia, które towarzyszą sytuacjom społecznym. Reakcja organizmu na stres może manifestować się na wiele sposobów, zwiększając dyskomfort i utrudniając funkcjonowanie w sytuacjach, które wydają się innym łatwe i naturalne.

• Zaczerwienienie twarzy lub rumieńce,
• drżenie głosu lub ciała,
• pocenie się,
• kołatanie serca,
• zawroty głowy lub mdłości,
• trudności w mówieniu.

Objawy behawioralne

Objawy behawioralne fobii społecznej są zewnętrznymi przejawami wewnętrznego lęku i dyskomfortu, które osoba odczuwa w sytuacjach społecznych. Te zachowania są często strategiami radzenia sobie, mającymi na celu uniknięcie lęku lub zmniejszenie jego intensywności:

• unikanie kontaktu wzrokowego,
• cicha lub zamknięta postawa w sytuacjach społecznych,
• unikanie sytuacji wymagających publicznego przemawiania lub jedzenia przed innymi,
• potrzeba stałego towarzysza w nowych lub trudnych sytuacjach społecznych.

Objawy fobii społecznej mogą się różnić w zależności od osoby i mogą zmieniać swoją intensywność w zależności od kontekstu i sytuacji. W niektórych przypadkach fobia społeczna może być ograniczona do specyficznych sytuacji (takich jak publiczne przemawianie), podczas gdy w innych przypadkach może obejmować szeroki zakres interakcji społecznych. Ważne jest, aby pamiętać, że fobia społeczna jest zaburzeniem możliwym do wyleczenia i przepracowania, a skuteczne opcje terapii mogą znacznie poprawić jakość życia osób dotkniętych tym zaburzeniem.

Przyczyny fobii społecznej

Przyczyny fobii społecznej są złożone i wynikają z wielu czynników, włączając w to aspekty genetyczne, środowiskowe i psychologiczne.

Genetyka

Istnieją przesłanki sugerujące, że fobia społeczna może mieć podłoże genetyczne. Osoby, w rodzinie których występują zaburzenia lękowe lub inne zaburzenia psychiczne, mogą być bardziej narażone na rozwój fobii społecznej. Wynika to z większego poziomu lęku, który przekazywany jest pokoleniowo. Badania na szczurach jasno pokazują, ze szczepy różnią się poziomem lęku, który powoduje, że niektóre gatunki różnią się gotowością do eksploracji nowego terytorium, chęcią kontaktu z innymi osobnikami i otoczeniem.

Doświadczenia życiowe

Negatywne doświadczenia społeczne, takie jak upokorzenie, odrzucenie, zastraszanie czy inne traumatyczne zdarzenia społeczne, mogą zwiększyć ryzyko rozwinięcia fobii społecznej. Takie doświadczenia mogą prowadzić do poczucia intensywnego lęku przed dalszą krytyką lub odrzuceniem.

Wychowanie

Styl wychowania również może odgrywać rolę. Nadmiernie krytyczne lub ochronne podejście rodziców może zwiększyć ryzyko rozwoju fobii społecznej u dziecka. Dzieci uczą się reakcji na stres i lęk również przez obserwację zachowań dorosłych.

Temperament

Osoby o naturalnie nieśmiałym, ostrożnym lub lękliwym temperamencie są bardziej narażone na rozwój fobii społecznej. Interakcje społeczne mogą być dla nich szczególnie stresujące, przez co częściej rozwijają się u nich zaburzenia wymagające wychodzenia ze strefy komfortu. Temperament świadczy o podłożu genetycznym i biologicznym, bo jest przez te czynniki przede wszystkim determinowany

Diagnoza fobii społecznej

Diagnoza fobii społecznej jest procesem, który wymaga dokładnej oceny przez specjalistę zdrowia psychicznego. Pierwszym krokiem w diagnozie jest przeprowadzenie szczegółowego wywiadu klinicznego, podczas którego lekarz zadaje pytania dotyczące historii życia pacjenta, jego objawów, a także tego, jak te objawy wpływają na codzienne funkcjonowanie.

Aby postawić diagnozę fobii społecznej, specjalista opiera się na kryteriach diagnostycznych określonych w kluczowych klasyfikacjach psychiatrycznych, takich jak DSM-5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th Edition) lub ICD-10 (International Classification of Diseases, 10th Revision). Kryteria te mogą obejmować trwały i intensywny lęk przed jedną lub większą liczbą sytuacji społecznych, w których osoba jest narażona na możliwą ocenę przez innych, gdzie lęk ten jest nieproporcjonalny do rzeczywistego zagrożenia lub powagi sytuacji.

Często fobia społeczna współwystępuje z innymi zaburzeniami, takimi jak depresja czy inne zaburzenia lękowe. Ich identyfikacja jest ważna dla opracowania kompleksowego planu leczenia, aby umożliwić pacjentowi normalne życie i interakcje społeczne.

Leczenie fobii społecznej

Skuteczne leczenie fobii społecznej często obejmuje połączenie terapii psychologicznych i, w niektórych przypadkach, leczenia farmakologicznego. Pierwszym krokiem w leczeniu fobii społecznej jest często konsultacja z psychiatrą, który może zarekomendować farmakoterapię. Leki antydepresyjne z grupy SSRI (selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny) mogą pomóc w złagodzeniu objawów lękowych, co z kolei ułatwia pacjentowi podjęcie dalszych kroków terapeutycznych. Jednakże leczenie farmakologiczne jest zazwyczaj najbardziej efektywne, kiedy jest łączone z psychoterapią poznawczo-behawioralną.

Psychoterapia oferuje różnorodne techniki i narzędzia, które pomagają pacjentom zrozumieć i przeciwdziałać mechanizmom lęku. Zajęcia grupowe mogą na przykład oferować bezpieczne środowisko do rozwijania umiejętności społecznych i pracowania nad własną asertywnością. Indywidualna terapia poznawczo-behawioralna skupia się za to na identyfikowaniu i zmienianiu negatywnych myśli i przekonań, które podtrzymują lęk społeczny.

Ważnym aspektem leczenia fobii społecznej jest również wsparcie bliskich i osób z otoczenia pacjenta. Budowanie zdrowych, wspierających relacji może być nieocenionym wsparciem na drodze do lepszego samopoczucia.